آپلود عكس

اصطلاحات اصلی نورپردازی (Lighting) در عکاسی پرتره

     کلمه عکاسی در فارسی ترجمه لغت فوتوگرافی (Photography) در زبان لاتین است که معنی آن ایجاد تصویر از طریق ثبت نور می باشد. اهمیت و جایگاه نور و لزوم کنترل آن در عکاسی با توجه به این نکته مشخص می شود که وجود نور است که عکس گرفتن را ممکن می سازد. همانطور که خیلی از بزرگان عکاسی عقیده دارند می توان گفت که عمل عکاسی به معنی فرایند ثبت نور است.

     در هنگام عکاسی بایستی به وجود نور یا نبودن آن در نواحی مختلف صحنه توجه نمود. این نور می تواند از منابع مختلف تامین گردد. در فضای باز (Outdoor) عموما منبع نور مورد نیاز برای عکاسی از خورشید تامین می شود. نور مصنوعی از منابع مهمی است که در شب و همچنین در هنگام روز مورد استفاده قرار می گیرد. هنگام عکاسی در محیط های بسته و فضای داخلی (Indoor) علاوه بر استفاده از نور طبیعی خورشید که معمولا از نواحی پنجره، در و یا روزنه موجود در دیوار به محیط داخل ساختمان وارد می شود، منابع نور مصنوعی نقش بسیار مهمی ایفا می کنند.

نور طبیعی آفتاب یکی از منابع بسیار خوب نور برای عکاسی است.

     نورپردازی (Lighting) به منظور دستکاری در نور طبیعی محیط انجام می پذیرد تا نور مورد نیاز برای عکاسی را با کیفیت و شدت مناسب تامین نماید. با نورپردازی مناسب به سوژه می توان در یک تصویر دو بعدی ، تصور و حس سه بعدی ایجاد نمود. معمولا جلوه های ویژه بصری از همراهی نور با سایه (یعنی مناطق فاقد نور یا کم نور) بوجود می آید. نوردهی و ایجاد مناطق سایه روشن در عکاسی از افراد و ایجاد عکس های پرتره (Portrait Photography) می تواند به شکلی زیبا و خلاقانه بکار رود.

     برای عکاسی پرتره در محیط های داخلی و خارجی خصوصا در عکاسی استودیویی، روش های مختلفی در نورپردازی وجود دارد که برای یادگیری آنها لازم است ابتدا تعاریف و اصطلاحات رایجی را که در این حوزه وجود دارد فرا گرفت. در اینجا شایعترین این تعاریف و اصطلاحات شرح داده می شوند.

نورپردازی به روش های مختلفی انجام می پذیرد.

انواع نورها در نورپردازی پرتره

نور اصلی (Main Light )

     به منبع اصلی نور که برای روشن کردن سوژه استفاده می گردد نور اصلی(Main Light) یا کلیدی (Key Light) گفته می شود. نور اصلی با روشن کردن سوژه یا نواحی خاصی از تصویر ، آن را نسبت به سایر مناطق موجود در تصویر مشخص می کند. نور اصلی در واقع نوری است که اساس نورپردازی در یک صحنه با وجود آن شکل می گیرد.

     معمولا نور اصلی در موقعیتی بالاتر از سطح سوژه قرار می گیرد. قاعده کلی این است که منبع نور حدودا در زاویه 45 درجه نسبت به نوک بینی در بالاتر از سر سوژه قرار گیرد. البته ممکن است بر اساس چهره سوژه و یا چیدمان نورپردازی، منبع نور بالاتر یا پایین تر قرار داده شود زیرا طبق قاعده دیگری که در عکاسی پرتره بطور شایع بکار می رود، نور باید چشمان سوژه را روشن کند و سایه بینی فقط تا محدوده لب فوقانی گسترش یابد و به هیچ وجه تمام لب را در بر نگیرد. به همین علت در افراد مختلف که استخوان ابروی آنها و یا طول و فرم بینی و سایر ساختارهای صورت آنها متفاوت است، ارتفاع منبع نور بایستی متناسب با آنها تنظیم گردد.

کاربرد نور اصلی (Main Light) در عکاسی پرتره

نور ثانوی یا پرکننده (Fill Light )

     نور ثانوی (Second Light) یا پرکننده (Fill Light) به منبع نوری گفته می شود که برای روشن کردن یا نرم کردن سایه هایی که توسط نور اصلی ایجاد شده است بکار می رود. استفاده از این نور به منظور جلوگیری از تاریک شدن زیاد در نواحی سایه (Shadow) است. نور پرکننده کمک می کند تا ویژگی های برجسته صورت نرم تر شود. اصولا نور پرکننده برای کنترل کنتراست صحنه مورد استفاده قرار می گیرد.

     ساده ترین موقعیت برای قرارگیری نور پرکننده نسبت به سوژه، موقعیتی نزدیک به خط دید دوربین (محور دید دوربین) است. منتهی باید دقت شود منبع نور پرکننده نباید آنقدر به این محور نزدیک باشد که در کادر تصویر دیده شود. به همین دلیل یکی از منابع نوری که می توان برای استفاده به عنوان نور پرکننده در نظر گرفت، فلاش سرخود (Built in) یا فلاش خارجی متصل شده بر روی دوربین می باشد. ولی به این دلیل که نوردهی در محور دید دوربین ممکن است در مواردی بازتاب مستقیم نور به داخل دوربین را موجب گردد، خیلی از افراد ترجیح می دهند از این زاویه نور پرکننده را بکار نبرند. به جای آن منبع نور پرکننده را در خلاف جهت نور اصلی و در خارج از محور آن (Off axis) قرار می دهند. این کار باعث می شود که تاثیر آنها بر سایه های نور اصلی بیشتر باشد و در عین حال نوردهی کلی را نیز کمتر تحت تاثیر قرار دهد.

     هنگامی که نور پرکننده بصورت خارج از محور (Off axis) قرار داده می شود باید دقت شود که شدت آن کاملا کنترل گردد تا از ایجاد سایه جدید علاوه بر سایه نور اصلی جلوگیری به عمل آید. برای اینکه این مشکل پیش نیاید بهتر است که منبع نور پرکننده در فاصله دورتری نسبت به خط دید دوربین قرار داده شود تا سطح نور بزرگتر و در نتیجه نرم تری ایجاد نماید.

     استفاده نامناسب از نور ثانوی در عکاسی پرتره می تواند به کیفیت تصویر آسیب برساند بنابر این آموزش نحوه قرارگیری و شدت نور پرکننده برای بدست آوردن نتیجه مطلوب لازم است.

استفاده از نور پرکننده (Fill Light) به همراه نور اصلی(Main Light)

     هنگامی که در چیدمان نورپردازی بیش از یک منبع نور استفاده شود، اندازه شدت سایر نورها نسبت به نور اصلی سنجیده می شود که به آن نسبت نور (Light Ratio) یا نسبت نور پرکننده (Fill Light Ratio) می گویند. مثلا نور پرکننده می تواند به نسبت یک دوم، یا یک چهارم و یا یک هشتم نور اصلی، شدت داشته باشد. به عبارتی اگر مثلا نسبت نور پرکننده یک چهارم (1:4) باشد یعنی شدت آن به اندازه یک چهارم نور اصلی است. بر اساس شدت نور تابیده شده میزان پرشدگی سایه هایی که توسط نور اصلی ایجاد شده است تغییر می کند.

     در عکاسی پرتره توصیه می شود برای کاهش شدت سایه ها در تصویر از نسبت نور پرکننده (Fill Light Ratio) به میزان یک دوم استفاده شود. این میزان شدت نور باعث می شود ضمن کاهش سایه های شدید، سایه های سوژه بطور کامل ازبین نرود.

     روش دیگر برای تعریف شدت نور پرکننده در مقایسه با نور اصلی استفاده از اصطلاح گام (Stops) است که همانند جبران نوردهی با افزایش یگ گام (Stop) در شدت نور، میزان آن دو برابر و با کاهش یک گام در شدت نور، میزان آن نصف خواهد شد. در عکاسی پرتره، شدت نور پرکننده معمولا در حدود 1 تا 2 گام (یا گاهی بیشتر) از نور اصلی کمتر است.

     در عکس های پرتره که به روش کم نور (Low Key) گرفته می شوند برای ایجاد سایه های خوب و نسبتا تیره از نورهای پرکننده با شدت کمتر استفاده می شود و برعکس در عکسهای پرنور (High Key) از شدت نور بیشتری در نور پرکننده استفاده می گردد.

     نور پرکننده را می توان به راحتی با کمک یک فلاش یا رفلکتور (Reflector) ایجاد نمود. ولی آنچه مهم است دانستن این نکته است که صرف نظر از نوع منبع نور مورد استفاده، چگونه کیفیت نور پرکننده را کنترل کنید. استفاده از رفلکتور به عنوان نور پرکننده این مزیت را دارد که همان نور اصلی را منعکس می کند و تراز سفیدی (White balance) آن مشابه با نور اصلی خواهد بود. البته رفلکتورها نور ضعیف تری ایجاد می کنند که برای جبران آن رفلکتور را باید تا جایی که ممکن است به سوژه نزدیک کرد.

مقایسه نسبت های مختلف نور پرکننده در برابر نور اصلی

نور محیطی (Ambient Light )

     هر صحنه ای معمولا دارای مقداری نور است که یا به صورت نور طبیعی یا به شکل مصنوعی ایجاد شده است که به آن نور محیطی (Ambient Light) می گویند. گاهی به آن نور طبیعی (Natural Light) هم می گویند.

     در خیلی موارد نور محیطی از انعکاس و پراکندگی غیرمستقیم نور اصلی (Main light) به دیوارها یا سایر اشیای موجود در صحنه ایجاد می گردد. می توان نور محیطی را خصوصا در عکاسی استودیویی به عنوان نور پرکننده (Fill light) در نظر گرفت. توجه به تاثیری که شدت و رنگ نور محیطی می تواند بر روی نور صحنه بگذارد، مهم است.

     استفاده از فلاش های اکسترنال یا انواع استودیویی آنها که در مدت زمان بسیار کوتاه نوردهی انجام می دهند، می توانند تاثیر نور محیطی را به حداقل برسانند. در این موارد برای استفاده از نور محیطی لازم است از سرعت های پایین تر شاتر استفاده شود تا نور محیطی بتواند در نور کلی تصویر تاثیر داشته باشد.

     در محیط استودیو در مواقعی که می خواهیم تاثیر نور محیطی را به حداقل برسانیم، بایستی سرعت شاتر را نزدیک به سرعت سینک فلاش (flash sync speed) تنظیم کنیم. در این حالت کمترین مقدار نور محیطی توسط دوربین دریافت می گردد.

تاثیر نور محیطی در روشن کردن محیط اطراف سوژه

نور پسزمینه (Background Light )

     نور پسزمینه (Background Light) نوری است که برای روشن کردن ناحیه پشت صحنه بکار می رود. با این نور می توان جزئیات پسزمینه را آشکار نمود و یا با روشن کردن بخشی از ناحیه پشت صحنه، اثری هاله مانند در پسزمینه ایجاد کرد. مثالی از کاربردهای این نور هنگامی است که در پشت سوژه یک پرده سفید قرار داده شده است و با روشن کردن کامل پرده، یک پسزمینه سفید و یکدست ایجاد می شود.

     در محیط استودیو اگر قصد دارید که روشنایی پسزمینه با جزئیات آن همانطور دیده شود که چشم می بیند، شدت نور پسزمینه را باید به همان اندازه نوری که برای سوژه بکار می رود تنظیم نمایید. در استودیو با تغییر ارتفاع و زاویه منبع نوری که برای روشن کردن پسزمینه بکار می رود می توان جلوه های مختلفی همچون روشنایی دایره ای یا شعاعی شکل در پشت سوژه و در ناحیه پسزمینه ایجاد نمود.

استفاده از دو منبع نور برای روشن کردن پسزمینه تصویر

نور پشتی (Backlight )

     نور پشتی (Backlight) که به آن نور تشدیدکننده (Accent light) هم گفته می شود نوری است که از پشت یا از کناره های پشت به سوژه تابانده می شود تا آن را از پسزمینه تصویر جدا کند. نحوه استفاده از این نور همانند سایر نورهای فرعی که در نورپردازی پرتره بکار می روند بستگی به چگونگی چیدمان نورپردازی و نوع عکسی که مورد نظر است خواهد داشت.

     در عکاسی پرتره با استفاده از نور پشتی می توان نور حاشیه ای (Rim Light) در لبه های کناری سوژه ایجاد نمود. مثلا در حاشیه موها یا شانه ها. اگر رنگ پسزمینه تصویر تیره باشد، برجستگی سوژه در این حالت بیشتر خواهد بود.

     معمولا منبع نور طوری در پشت سوژه قرار می گیرد که مستقیما در داخل کادر تصویر دیده نشود و توسط خود سوژه یا یکی از عناصر صحنه از برخورد مستقیم نور به داخل دوربین ممانعت گردد.

     در نور روز خصوصا در ساعات ابتدا و انتهای روز که خورشید در یک زاویه پایین در آسمان قرار گرفته است، وقتی خورشید در پشت سوژه و در مقابل دوربین قرار می گیرد نقش نور پشتی (Backlight) را ایفا می کند و ناحیه پشت سوژه را روشن می نماید. در خیلی از مواقع در عکاسی پرتره برای ایجاد نور پشتی از منبع نور مصنوعی استفاده می شود.

     اکثر عکاسان از نور پشتی (Backlight) برای اضافه کردن عمق به تصویر استفاده می کنند. همچنین می توان با استفاده از این نور، اثرات نمایشی (dramatic) بیشتری در تصویر ایجاد نمود. البته اگر از نور پشتی به درستی استفاده نشود، می تواند منجر به افزایش نوردهی (Over exposure) و یا ایجاد سایه های ناخواسته در صحنه گردد.

با قرار دادن یک نور پشتی در قسمت لبه پشت سوژه ، نور حاشیه ای (ریم لایت) ایجاد شده است.

نور مو (Hair Light )

     نور مو (Hair Light) نوری است که در عکاسی پرتره برای روشن کردن موی سوژه بکار می رود. منبع نور معمولا در ناحیه پشت سوژه و در حدود یک متر بالاتر از سطح سر قرار می گیرد و با زاویه به ناحیه بالا و پشت سر و شانه سوژه تابیده می شود.

     معمولا منبع نور در یک طرف سوژه قرار داده می شود اگر چه می توان آن را مستقیما در ناحیه پشت سوژه نیز قرار داد. برای جلوگیری از ایجاد شراره نوری (Flare) در تصویر بایستی طوری منبع نور در نواحی پشت سوژه قرار گیرد که نور مستقیم آن به داخل دوربین وارد نشود. می توان با قرار دادن یک مانع در جلوی منبع نور و یا استفاده از اسنوت (Snoot) یا شیدر (Barn door) این کار را انجام داد.

     نور مو خصوصا وقتی که موی سوژه تیره است و در مقابل یک پسزمینه تیره قرار گرفته است برای برجسته کردن تصویر و جدا کردن سوژه از پسزمینه بسیار اهمیت خواهد داشت.

نور مو (Hair Light) لبه بالای موهای سر سوژه را روشن کرده است.

نور کیکر(Kiker Light )

     نور کیکر (Kiker Light) به نوری گفته می شود از ناحیه پشت یا پهلوها به سوژه تابیده می شود تا کناره های سوژه در مناطقی روشن تر شود. لغت کیکر یعنی چیزی که ضربه می زند و از Kick به معنی ضربه زدن گرفته شده است و منظور نوری است که در قسمتی از سوژه بصورت موضعی تابانده می شود.

     نور کیکر اصولا نور شدید و خارج محوری است که بصورت منطقه ای به سوژه نور می دهد. معمولا در زاویه حدود 95 تا 135 درجه نسبت به محور دوربین قرار داده می شود که زاویه نسبتا تندی نسبت به دوربین است. این نور منجر به ایجاد روشنایی در ناحیه کوچکی از تصویر می شود تا بر موضوع خاصی تاکید کند یا شکل آن را نمایش دهد. گاهی نور کیکر به صورت نور حاشیه ای (Rim light) بر روی سوژه ایجاد روشنایی می نماید. حتی عده ای از صاحب نظران، نور مو (Hair Light) را نیز نوعی نور کیکر تلقی می کنند.

     برای ایجاد نور کیکر می توان از هر نوع منبع نور مستقیم یاغیر مستقیم استفاده کرد. نور کیکر این امکان را می دهد که در مواقعی که قصد دارید جلوه ویژه ای به سوژه اضافه کنید یا ویژگی خاصی از سوژه را برجسته نمایید و کلا در هر جایی که لازم است بطور خلاقانه از نور اضافی در چیدمان نورپردازی استفاده نمایید بکار گرفته شود. از طرف دیگر استفاده نابجا و نامناسب از نور کیکر می تواند اثرات نامطلوب و گاهی جبران ناپذیر در نورپردازی از سوژه بر جا گذارد، به همین علت دقت در استفاده بجا از آن و تنظیم دقیق موقعیت، شدت و اندازه نور مورد نظر بسیار مهم می باشد.

یک نمونه نورپردازی پرتره با استفاده از نور کیکر (Kiker Light).

برق چشم (Catch Light )

     برق چشم (Catch light) به انعکاس تصویر منبع نور بر روی چشم گفته می شود. این تصویر کوچک و نورانی مربوط به منبع نور (مثلا فلاش یا سافت باکس) است که برای نورپردازی از سوژه بکار رفته است و انعکاس آن بر روی قرنیه در ناحیه سیاهی چشم (محدوده عنبیه) دیده می شود. این نور در تصویر چشم ها، عمق ، بعد و حس زندگی ایجاد می کند.

     برق چشم با عناوین دیگری همچون نور چشم (Eye light) یا ( Obies) نیز نامیده می شود. این کلمه از نام هنرپیشه هندی-انگلیسی به نام مرل ابرون (Merle Oberon 1911-1979) گرفته شده است که بطور مکرر از این تکنیک در تصاویر وی استفاده شده است.

     دقت در ایجاد برق چشم در چشمهای سوژه، تاثیر زیادی در جنبه نمایشی (dramatic) تصویر خواهد گذاشت. در برق چشم (Catch light) نور گرفته شده (Catching) توسط چشم، نواحی اطراف مردمک را روشن تر می کند و در چشم ایجاد درخشش و در چهره ایجاد حس زندگی و شادابی می نماید.

     شکل و اندازه برق چشم (Catch light) بستگی به شکل و اندازه منبع نور و همچنین فاصله منبع نور از سوژه دارد. به عنوان مثال اگر منبع نور دایره ای شکل باشد یا چندضلعی، تصویر برق چشم (کچ لایت) هم دایره ای یا چندضلعی خواهد بود. مثلا اگر منبع نور یک رفلکتور چتری (Umbrella Reflector) بزرگ و گرد باشد نسبت به یک فلاش پورتابل کوچک، برق چشم بزرگتری ایجاد می کند.

     در مواردی که بیش از یک منبع نور برای نورپردازی از سوژه استفاده می شود ممکن است دو یا چند برق چشم دیده شود. در این موارد عکاس تصمیم می گیرد که کدامیک را نگهدارد و کدامیک را توسط یک نرم افزار ویرایش عکس بردارد.

     در یک عکس پرتره که در استودیو گرفته می شود عموما برق چشم را با استفاده از تصویر نور اصلی(Key light) و در موقعیت ساعت 10 تا 2 بر روی دایره چشم ایجاد می کنند. این کار از نقاشان پرتره قدیمی الگوبرداری شده است. آنها فهمیده بودند که قرار دادن آن در این ناحیه بیشترین تاثیر زیباشناختی را خواهد داشت.

نمایش موقعیت برق چشم (Catch light) و تصویری از خانم مرل ابرون (Merle Oberon)

نور پنجره (Windowlight )

     نور پنجره به عنوان منبع نور برای عکاسی پرتره از سالهای دور و ابتدای اختراع عکاسی مورد استفاده قرار می گرفته است. علی رغم تکامل و تولید منابع خوب نور مصنوعی، هنوز استفاده از این نور در عکاسی پرتره کاربرد دارد. از اشکالات منبع نور پنجره می توان به مواردی همچون محدودیت هایی در صحنه پردازی نسبت به نورهای مصنوعی، سرعت های پایین تر شاتر و در موارد زیادی نیاز به استفاده از سه پایه اشاره نمود. نور پنجره از نظر جنبه های نمایشی (Dramatic) معمولا نور نرم و چشم نوازی ایجاد می کند.

     بهترین زمان استفاده از این منبع نور، ساعت های ابتدا و انتهای روز است که نور با شدت بیشتری از داخل پنجره به داخل وارد می شود. معمولا برای کنترل این نور از انواع رفلکتور و دیفیوزر استفاده می گردد.

نور پنجره یکی از منابع بسیار خوب نور طبیعی است.

تعاریف مربوط به مسیرهای نورپردازی

الف) محور دوربین عکاسی (Camera Axis)

     محور دوربین عکاسی (Camera Axis) شامل خط فرضی است که از دوربین تا سوژه کشیده شده است. به عبارتی مسیر بین دوربین تا سوژه را محور دوربین می گویند. خیلی مواقع برای آدرس دهی محل استقرار منبع نور در یک چیدمان نورپردازی، با تعیین موقعیت آن نسبت به محور دوربین استفاده می شود.

ب) نور هم راستا ( On-Axis Light)

     هنگامی که منبع نور مستقیما در مقابل سوژه و در همان محوری که دوربین قرار دارد واقع شده باشد، به آن نور هم راستا با دوربین گفته می شود. معمولا در این حالت محل استقرار منبع نور در موقعیتی در بالای دوربین قرار داده می شود.

ج) نور خارج از محور ( Off-Axis Light)

     هنگامی که منبع نور در امتداد محور دوربین نباشد، به آن نور خارج از محور دوربین گفته می شود.

نمایش موقعیت محور دوربین عکاسی، نور هم راستا و نور خارج از محور

د) نمای صورت ( Facial view)

     به قسمتی از صورت که در مقابل دوربین قرار گرفته است نمای صورت (Facial view) می گویند. به عبارتی زاویه ای که صورت نسبت به محور دوربین می سازد نمای صورت را مشخص می کند.

     اصطلاح دیگری که گاهی در توصیف نمای صورت مورد استفاده قرار می گیرد، محور گوش تا گوش (Ear to Ear Axis) است.این محور شامل خط فرضی است که از دو گوش سوژه می گذرد و با تغییر زاویه صورت فرد نسبت به دوربین، محور گوش تا گوش نیز زوایای مختلفی با محور دوربین خواهد می سازد. بر اساس چرخش صورت نسبت به محور دوربین، چند نوع نمای صورت تعریف شده است:

1) چهره کامل یا تمام رخ (Full face)

     این حالت وقتی است که نوک بینی مستقیما به سمت لنز دوربین باشد.

2) نمای سه چهارم (3/4 view)

     این نما وقتی ایجاد می شود که سوژه سر خود را در محور بدن به یک سمت آنقدر بچرخاند تا جایی که از داخل کادر دوربین گوش دورتر(نسبت به دوربین) دیده نشود.

3) نمای دو سوم (2/3 view)

     این نما هنگامی است که سوژه سر خود را در محور بدن به یک سمت آنقدر بچرخاند تا جایی که خط بینی به ناحیه گونه در سمت دورتر صورت برسد. در این نما باید چرخش صورت آنقدر باشد که بینی خط کناری گونه را قطع نکند.

4) نیم رخ (Profile)

     نیم رخ حالتی است که صورت به اندازه 90 درجه نسبت به دوربین به یک سمت چرخش پیدا کند. در این حالت فقط یک طرف چهره سوژه دیده می شود.

نمای صورت در زوایای مختلف با چرخش سر در محور بدن نسبت به محور دوربین

هـ) زاویه دوربین عکاسی ( Camera angle)

     محل قرارگیری دوربین عکاسی بر اساس ارتفاع، فاصله و زاویه ای که با صورت سوژه دارد زاویه ای را با آن ایجاد می کند که زاویه دوربین (Camera angle) گفته می شود. معمولا زاویه دوربین را بر اساس سطح چشم سوژه (Eye level) تعریف می کنند.

     انواع مختلفی زاویه دوربین تعریف شده است که مهمترین آنها عبارت است از زاویه در سطح چشم (Eye-level angle)، زاویه از بالا(High angle) که در آن زاویه دوربین بالاتر از سطح چشم است، زاویه دید چشم پرنده (Bird’s eye view) که دوربین از زاویه خیلی بالا و مایل نسبت به سوژه قرار می گیرد، زاویه از پایین (Low angle) که در آن زاویه دوربین پایین تر از سطح چشم است، زاویه خیلی پایین یا دید کرمی (Worm's Eye View) که دوربین از سطح خیلی پایین نسبت به سوژه مستقر می شود و زاویه از بالای سر (Overhead angle) که دوربین در بالای سر سوژه قرار می گیرد. این زوایا عموما در عکاسی پرتره استفاده می شوند. (برای اطلاعات بیشتر در مورد زاویه دوربین، می توانید به مطلب "انواع نماهای اصلی در عکاسی" در سایت تک لنز مراجعه نمایید.)

زوایای مختلف دوربین عکاسی در مقابل سوژه

و) محور شانـه (Shoulder Axis)

     این محور شامل خط فرضی است که از دو شانه سوژه می گذرد. بر اساس موقعیتی که به سوژه داده می شود این محور می تواند بر محور گوش تا گوش منطبق باشد و یا نسبت به آن زاویه داشته باشد.

     زاویه محور شانه نسبت به دوربین، ارتباطی با نیم رخ، نمای سه چهارم یا تمام رخ بودن سوژه ندارد و محور گوش تا گوش می تواند در محدوده حرکت گردن بطور مستقل نسبت به دوربین تنظیم گردد.

مقایسه زوایای مختلف بین محور شانـه، محور گوشها و محور دوربین

ز) دایره نورپردازی (Lighting Compass)

     اگر دایره ای فرضی را در نظر بگیرید که سوژه در مرکز آن باشد و دوربین عکاسی در موقعیت ساعت 6 و درست در مقابل سوژه قرار گرفته باشد، می توان منابع نوری را در هر یک از نقاط دایره نسبت به سوژه مستقر نمود. مثلا منبع نور در موقعیت ساعت 4 یا در موقعیت ساعت 9 قرار داده شود.

     وضعیت قرارگیری و پهنای سایه سوژه، به زاویه بین دوربین و منبع نور ارتباط دارد. با قرار دادن منبع نور در هر یک از نقاط دایره نورپردازی، نحوه تشکیل سایه متفاوت خواهد بود. وقتی منبع نور در بالا یا هم راستای محور دوربین قرار می گیرد، یک نور تخت ایجاد می کند که سایه قابل توجهی ندارد. این نوع عکس ها عمق زیادی نیز نخواهند داشت. وقتی نور بر روی دایره نورپردازی به یک طرف سوژه حرکت می کند، سایه ها ایجاد می شوند. در این حالت شکل و بافت بیشتر آشکار می گردد و سایه ایجاد شده در جهت مسیر نور به یک سمت افزایش می یابد. هنگامی که منبع نور دقیقا از یک طرف (چپ یا راست)به سوژه می تابد، سوژه در طرف سمت منبع نور بسیار روشن و در طرف سمت مقابل تاریک خواهد شد. اگر نور در دایره نورپردازی در قسمت عقب و در ناحیه پشت سوژه قرار گیرد، سطح سوژه که در مقابل دوربین است تاریک خواهد شد و عکس حالت ضد نور(Silhouette) پیدا خواهد کرد.

     دایره نورپردازی به نمایی گفته می شود که از بالا به موضوع و چیدمان نورپردازی نگاه می کند و موقعیت منبع نور، سایه ها و سوژه از زاویه بالا در آن دیده می شود.

     اگر منبع نور با شدت ثابتی تنظیم گردد و در یک نقطه از دایره نورپردازی قرار داده شود، وقتی نورسنجی از سوژه انجام می شود، در حالتی که دوربین و سوژه در محل خود ثابت باشند، اگر منبع نور بر روی محیط دایره نورپردازی حرکت کند، نیازی به نورسنجی مجدد وجود ندارد زیرا علی رغم اینکه جهت نوردهی به سوژه تغییر کرده است، ولی فاصله منبع نور تا سوژه و همینطور فاصله سوژه تا دوربین ثابت است. بنابراین میزان نور در نواحی روشن تغییری نخواهد کرد و در نتیجه نیازی به تغییر نورسنجی نخواهد بود.

دایره نورپردازی و موقعیت قرارگیری منبع نور نسبت به سوژه

انواع سطوح روشنایی در نورهای طبیعی

     نور یکی از عوامل مهمی است که بر اساس آن عمق، شکل و حس سوژه در تصاویر و عکس ها به مخاطب منتقل می گردد. با کمک نور در سطح تصویر و بر روی سوژه تونالیته های مختلف نوری ایجاد می شود و بیننده با مشاهده یک تصویر دو بعدی ، در ذهن خود حس سه بعدی دریافت می کند.

     امواج نوری پس از برخورد به یک جسم با توجه به زوایای موجود بر روی سطح آن ممکن است به جهات مختلف منعکس گردد. بر اساس نحوه انعکاس نور از سطح جسم و زاویه ای که به سمت چشم حرکت می کنند، سطوح جسم با روشنایی های متفاوتی دیده می شوند. نحوه روشنایی سطوح جسم بطور کلی به پنج نوع تقسیم می گردد.

1) درخشندگی آیینه ای (Specular Highlight)

     هنگامی که نور به سطحی صیقلی یک جسم برخورد می کند، سطح جسم شبیه به یک آیینه عمل کرده و بیشتر شعاع های نور را در جهت خاصی منعکس می نماید. وقتی انعکاس شعاع های نور به سمت دوربین باشد، منجر به ایجاد سطوح درخشنده و بسیار روشنی در تصویر می شود که به آن درخشندگی آیینه ای (Specular Highlight) می گویند.

     به علت خاصیت آینه ای این سطوح، با نگاه به محل ناحیه درخشنده می توان تقریبا مسیر نور را تعیین نمود. هر چه اندازه سطح منبع نور کوچکتر باشد و یا سطح جسم براق تر باشد، لبه ناحیه درخشنده، تیز تر (Sharp) است. نورهایی که از منابع با سطح وسیع تر می تابند لبه های نرم تری در حد فاصل روشنایی و تاریکی ایجاد می کنند.

2) درخشندگی منتشر (Diffused Highlight)

     هنگامی که نور به سطحی مات و غیر صیقلی یا غیر مسطح برخورد کند، سطح جسم روشن شده و بافت، رنگ و اجزای آن به خوبی دیده می شود. به روشنایی ایجاد شده بر روی این سطوح، درخشندگی منتشر (Diffused Highlight) می گویند. در عکاسی پرتره سطوحی که به این شکل روشن شده اند می توانند تونالیه صحیح رنگ پوست را نمایش دهند.

3) نور بازتابی یا انعکاسی (Reflected Light)

     هنگامی که امواج نورانی از منبع نور ساطع شده و ابتدا به جسم یا سطح دیگری برخورد کند و سپس انعکاس آن به سطح سوژه برسد، روشنایی ایجاد شده به نام روشنایی یا نور بازتابی (Reflected Light) نامیده می شود. به عبارتی در این حالت نور از مسیر دیگری غیر از مسیر منبع نور به سطح سوژه برخورد می کند. مثلا هنگام استفاده از یک رفلکتور، یا بازتاب نور از سطح یک دیوار یا یک میز می تواند نور بازتابی ایجاد نماید.

     روشنایی بازتابی به شدت درخشندگی آیینه مانند(Specular Highlight) نیست. گاهی نور بازتابی رنگ جسمی را به خود می گیرد که از آن منعکس شده است و در نتیجه بر روی سطح سوژه تاثیر رنگی بر جای می گذارد.

4) سایه (Shadow)

     وقتی نور به جسمی برخورد می کند، امواج نورانی مستقیما به ناحیه پشت جسم نمی رسند و باعث می شوند ناحیه ای تاریک در پشت یا اطراف جسم ایحاد شود که به آن سایه (Shadow) گفته می شود. سایه، موقعیت جسم را نسبت به محیط اطرافش مشخص می کند.

     شکل و موقعیت سایه علاوه بر اینکه از شکل سوژه تاثیر می گیرد، بلکه از بافت و شکل محیط اطراف سوژه نیز تاثیر می پذیرد. مثلا سایه ای که بر روی چمن می افتد، علاوه بر اینکه به شکل جسمی است که آن را تولید کرده است، شکل بافت چمن را نیز به خود می گیرد. اگر در پشت سوژه یک سطح صاف مثل یک دیوار باشد، شکل سایه ، خطوط اطراف سوژه را نمایش می دهد و به شکل ترکیب کلی سوژه دیده می شود. سایه در عکاسی، خصوصا در عکاسی پرتره قابلیت های زیادی ایجاد می کند و با کمک آن می توان افکت های تصویری خلاقانه ای خلق نمود.

5) سطوح تیره (Shaded Side )

     هنگام تابش نور به یک جسم، قسمتهایی از جسم روشن می شود و به قسمتهایی از آن نور برخورد نمی کند. به این نواحی که از منبع نورانی مستقیما نور دریافت نمی کنند سطح تیره (Shaded Side) گفته می شود. وقتی نور از یک طرف به سوژه برخورد می کند، سطح تیره (Shaded Side) دقیقا در طرف دیگر سوژه (سمت متضاد آن) ایجاد می شود.

     بعضی از افراد سطح تیره (Shaded Side) را با سایه (Shadow) اشتباه می گیرند. سایه به علت مانع شدن سوژه از رسیدن نور به ناحیه پشت یا پسزمینه سوژه ایجاد می شود ولی سطح تیره شامل قسمتی از سوژه است که نور مستقیم به آن نمی رسد.

     معمولا لکه ها و چین و چروک صورت در لبه مرز بین درخشندگی منتشر و سطح تیره (Shaded Side) برجسته تر دیده می شوند.

     سطوح منحنی و کروی برای اینکه در تصویر به صورت منحنی دیده شوند معمولا باید طوری نورپردازی شوند که روشنایی ایجاد شده بر روی آنها در یک طیف کم نور تا پرنور قرار گیرد به عبارتی از نواحی پرنور (درخشندگی آیینه مانند) تا نواحی با نور کمتر (درخشندگی منتشر) و نواحی با نور کم (سطوح تیره یا Shaded Side) تشکیل گردد. به همین دلیل اگر جسمی کروی در تصویر بصورت تخت دیده می شد، حتما یکی از سطوح طیف فوق الذکر را نداشته است. برای اصلاح آن می توان زاویه منبع نور یا دوربین را تغییر داد و یا از منابع نوری بیشتر یا متفاوتی استفاده نمود.

انواع سطوح روشنایی در اثر تابش نور بر سطح یک جسم کروی

سایر اصطلاحات

نورپردازی پر نور یا کلیدی بالا (High Key)

     این نوع نورپردازی برای عکاسی پرتره وقتی بکار می رود که رنگ غالب در تصویر، رنگ سفید باشد. در این روش عموما پسزمینه کاملا سفید شده و همزمان از چندین منبع نور دیگر برای روشن کردن سطوح مختلف سوژه استفاده می شود.

     منشاء این اصطلاح به زمانی بر می گردد که عکاسان آنالوگ به منبع اصلی نور، نور کلیدی (Key light) می گفتند و چون در این نوع عکاسی از منابع شدیدتر نور استفاده می شود، لفظ "کلیدی بالا" (High Key) به معنی نورهای اصلی زیاد و در نتیجه سفیدی بیش از حد عکس، بکار برده می شد.

دو نمونه عکس که به روش پر نور (High Key) گرفته شده است.

نورپردازی کم نور یا کلیدی پایین(Low Key)

     این نوع نورپردازی متضاد نوردهی با نور زیاد (High Key) است. در این روش در عکاسی پرتره قسمت های خاصی از چهره فرد روشن (Highlight) می گردد. در نورپردازی کم نور (Low Key) معمولا از منابع نوری محدود در حد یک یا دو عدد استفاده می شود. در این روش پس زمینه تصویر عمدتا تاریک و رنگ قالب در کل تصویر، رنگ سیاه است.

دو نمونه عکس که به روش کم نور (Low Key) گرفته شده است.

نور نرم و سخت (Soft & Hard Light)

     وقتی نور از یک منبع نور به سوژه برخورد می کند سطح سوژه در قسمت هایی روشن می شود و در مناطقی هم سایه بوجود می آید. هر چه کنتراست ایجاد شده در نواحی برجسته و در لبه سایه ها بیشتر باشد به نور تابیده شده نور سخت(Hard) گفته می شود و هرچه لبه ها و برجستگی ها دارای کنتراست کمتری باشند نور تابیده شده به عنوان نور نرم (Soft) خوانده می شود.

     هر چه منبع نور بزرگتر باشد، در زاویه بزرگتری نور خود را به سمت سوژه ساطع می کند و سایه های ایجاد شده نرم تر خواهند بود. و هر چه منبع نور کوچکتر و باریک تر باشد لبه سایه ها تیزتر تشکیل می شوند. در نور های سخت (Hard) جزئیات بافت و پستی بلندی های سطح پوست برجسته تر دیده می شود. در نور سخت احتمال بازتاب مستقیم نور از سطح پوست سوژه بیشتر از نور نرم است.

     نوری که مستقیما از منبع تولید کننده ساطع می گردد معمولا سخت است. از روش های دستیابی به نور نرم این است که نور ابتدا به یک سطح ثانوی برخورد کرده و بازتاب آن بطور غیرمستقیم به سوژه برسد. این روشی است که توسط رفلکتور ها بکار می رود. روش دیگر برای ایجاد نور نرم این است که ابتدا نور از میان یک سطح پرده مانند از جنس پارچه یا مواد نیمه شفاف عبور کند و سپس به سوژه بتابد. در این حالت نور خروجی نرم تر از نور اولیه خواهد بود. این مکانیسم در محفظه نور نرم (Soft box) و در دیفیوزر (Diffuser به معنی منتشر کننده) مورد استفاده قرار می گیرد.

نمونه ای از عکاسی پرتره با استفاده از نور نرم (راست) و نور سخت (چپ)

نورپردازی سه نقطه ای (Three Point Lighting)

     این نورپردازی روش سنتی نورپردازی برای عکاسی پرتره است که از سه نقطه مختلف نسبت به سوژه انجام می شود. این سه نور بطور کلاسیک شامل یک نور اصلی (Main Light) است که در زاویه 45 درجه نسبت به دوربین قرار می گیرد و یک نور پرکننده (Fill Light) که آن هم در زاویه 45 درجه نسبت به دوربین ولی در نقطه مقابل نور اصلی قرار داده می شود. نور سوم به عنوان یک نور پشتی (Backlight) است که در پشت و بالای سر سوژه قرار می گیرد.

     البته نورپردازی های مختلفی وجود دارد که در عکاسی پرتره بکار می رود و نورپردازی سه نقطه ای (Three Point Lighting) به عنوان شروع کار عکاسی پرتره و یک روش کلاسیک تلقی می شود و روش های مرسوم دیگری در نورپردازی موجود است که بسیار رایج تر از این نورپردازی می باشند.

نورپردازی چهار نقطه ای (Four Point Lighting)

     در این نوع از نورپردازی هر سه نور مورد استفاده در نورپردازی سه نقطه ای بکار می رود و علاوه بر آن از یک منبع نور چهارم شامل یک نور پس زمینه (Background Light) نیز استفاده می شود. کاربرد این نورپردازی عموما در عکاسی است.

نمایش نحوه چیدمان منابع نور در نورپردازی سه نقطه ای و چهار نقطه ای